استاد سید منذر حکیم تبیین کرد؛ روش صحیح پیمودن صراط مستقیم، در سیره امام جعفر صادق(ع)
رئیس پژوهشکده الذریة النبویة گفت: برای ایجاد هر تحولی در سطح جامعه باید روش حل مسئله را بیاموزیم که مع‌الأسف در رساله‌ها و پایان‌نامه‌های حوزوی بسیار کمرنگ است.
رئیس پژوهشکده الذریة النبویة و مدیر گروه فقه خانواده جامعة المصطفی(ص) العالمیة گفت: جامعه اهل بیتی ما برای ساختن تمدن نوین و محکمی که از دوره پیامبر اکرم(ص) شروع شده و با دستان مبارک ایشان و دانش حکمت‌آمیز وی، که مبتنی بر تعالیم قرآن است، نضج گرفته باید به صورت دقیق و صحیح پیگیر باشد.
حجت الاسلام و المسلمین «سید منذر حکیم» افزود: براساس حدیث ثقلین، دو ثقل و دو گوهر گران‌بهای پیامبر خاتم(ص) هرگز از هم جدا نمی‌شوند و این دو هم در تعالیم و هدایتگری‌ها و هم در متن و روش دوشادوش هم هستند. اهل بیت(ع) توانستند با وجود همه مشکلات فراروی حرکت هدایتگرانه و خردمندانه‌‌شان به ویژه در دوره صادقین(ع) از لحاظ علمی بسیار عالی بدرخشند، زیرا علم اساس هر تحول است.
مدیرکل سابق پژوهش مجمع جهانی اهل بیت(ع) با بیان اینکه روش صحیح علمی برای عالم از خود علم هم مهمتر است، بیان کرد: داشتن روش صحیح در علم‌آموزی و به‌کارگیری آن انسان را به نتایج بسیار بزرگی می‌رساند و در سیره ائمه معصومین(ع) - بویژه امام صادق(ع) - بخوبی دیده می‌شود.
* عقلانیت؛ محور منهج علمی امام صادق(ع)
این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: مهم‌ترین رکن یک روش علمی، داشتن مبنای محکم و قابل اعتماد یعنی مبنای عقلی است و قرآن روی عقل، تعقل و تدبر و تفکر بیشترین تمرکز دارد؛ همچنین در حدیثی از امام صادق(ع) آمده که عقل، اولین مخلوق خداست و حتی حیا و دین هم با وجود عقل تحقق می‌یابند و مسیر درست خود را خواهند یافت.
رئیس پژوهشکده الذریة النبویه با بیان اینکه عقل اساس و پایه لازم برای پذیرش وحی است، اظهار کرد: به بیان دیگر برای اثبات وحی حتماً اعتماد به عقل لازم است، هر حرکت علمی منهای عقل در حقیقت به یک تناقض گرفتار خواهد آمد؛ در نمونه‌های تاریخی در محاورات و گفت‌وگوهای علمی امام صادق(ع) به ویژه در مناظره امام با ابن ابی العوجا که ملحد بوده و هم چنین ارباب سایر مذاهب مانند ابوحنیفه این موضوع یعنی پیش‌بردن محاوره علمی بر مدار عقل به روشنی دیده می‌شود. در سخنان امام صادق(ع) با مفضل که در توحید مفضل آمده این مسئله توجه به عقل و قرار دادن آن به عنوان مبنا برای علم به خوبی دیده می‌شود.
وی با بیان اینکه رکن دیگر منهج علمی قرآن و اهل بیت(ع)، روش فهم و تحقیق است، تصریح کرد: قرآن در آیه ۲۲ ملک فرموده است: «أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ»، زیرا نحوه سلوک و به‌کارگیری اصول و قواعد صحیح و حرکت روی صراط مستقیم هم مهم است و صرفاً پیدا کردن صراط مستقیم کافی نیست؛ این موضوع یعنی روش صحیح پیمودن صراط مستقیم به خوبی در سیره امام صادق(ع) دیده می‌شود.
* نگاه جامع و عمیق در منهج امام صادق(ع)
استاد سید منذر حکیم اظهار کرد: رکن سوم این روش و منهج علمی آن است که انسان باید همیشه به نگاه جامع و عمیق بسنده کرده و نگاه تک بعدی و جزءنگرانه نداشته باشد؛ زیرا نگاه تک‌بعدی انسان را به انحراف می‌کشاند؛ نگاه قرآن به خدا، انسان و دنیا و آخرت و به علوم نگاه جامع و عمیقی است که این اصل علمی را نیز در سیره امام صادق(ع) و تربیت شاگردانش در شاخه‌های مختلف علمی به خوبی می‌بینیم.
مدیرکل سابق پژوهش مجمع جهانی اهل بیت(ع) اضافه کرد: وقتی ابن ابی العوجا در مناظره با امام(ع) مطرح می‌کرد که از کجا بدانیم خدایی وجود دارد تا او را عبادت کنیم و مناسک حجی که این مردم انجام می‌دهند، کار بیهوده نیست، امام(ع) از یک نکته بدیهی، گویا و روشن شروع کرده و می‌فرمایند که بدترین فرض این است که خدایی وجود نداشته باشد، یعنی فرضی که تو قبول داری؛ در این صورت باز هم عبادات، کارهای نیک و ... ضرری برای ما ندارد، بماند که سودهای فراوانی مانند آرامش روحی، روانی، مسئولیت‌پذیری و تعهدآفرینی به همراه دارد.
وی افزود: گزینه دیگر این است که اگر خدا باشد و امر و نهی‌ای داشته و عباداتی را تکلیف کرده باشد، کسانی که انجام بدهند، سود می‌برند، ولی کسانی که انجام ندهند، حتماً ضرر خواهند کرد و سودی نخواهند برد و خسران مبین خواهند داشت؛ حالا چه کسی پیروز است؟ امام(ع) براساس بدیهیات عقلی و احتمالات عقلی او را به چالش در این مناظره می‌کشاند.
* تأکید قرآن بر تعقل
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: قرآن کریم هم این روش را در تذکر دادن به انسان‌های مخالف خود دارد و در آیه ۲۴ سبا فرموده است: «قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَإِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ؛ بگو كيست كه شما را از آسمان‌ها و زمين روزى مى‌دهد بگو خدا و در حقيقت يا ما يا شما بر هدايت يا گمراهى آشكاريم»؛ با کفار هم همین برخورد را دارد.
استاد حکیم ادامه داد: علامه مجلسی در آخر جلد اول بحار الانوار روایتی را از امام صادق(ع) نقل فرموده است که عنوان بصری نزد امام آمد و درخواست طلب علم از امام داشت؛ امام روش کسب علم را به ایشان آموزش داد و فرمود: «لیس العلم بکثرة التعلم و انما هو نور یقذفه الله فی قلب من یرید ان یهدیه؛ علم و دانش به زیاد درس خواندن نیست، بلکه علم نوری است که خداوند آن را در دل کسی که خواهان هدایت الهی باشد می‌تاباند.»
* دستیابی به حقیقت امر
وی اضافه کرد: سپس امام(ع) روش صحیح فراگیری دانش را به او نشان می‌دهد و می‌فرماید: «فاذا اردت العلم فاطلب اولاً فی نفسك حقیقة العبودية و اطلب العلم باستعماله و استفهم الله يفهمک»؛ پس اگر خواهان دانش هستی، باید اضافه بر خواستن جدی رسیدن به دانش کوشا باشی و در اولین گام حقیقت عبودیت و بندگی برای خدا را به دست آوری و دانشی که آموختی به‌کارگیری و از خداوند درخواست فهم نمایی. بنابراین فهمیدن را از خدای خود درخواست کنی تا خداوند فهم آن دانش‌ها را به تو بدهد. فهم را باید از خدا بخواهی چون خدا باید عنایت کند تا خوب بفهمی، زیرا خیلی‌ها درس می‌خوانند، ولی نمی‌فهمند؛ هر درس خواندنی لزوماً به معنای فهمیدن نیست؛ درسی خوب است که انسان به عمق مطلب و حقیقت امر برسد؛ امام(ع) به همه روش داده؛ روشی که مهم‌ترین نیاز امروز حوزه و دانشگاه ما در هر عرصه و شاخه علمی است.
سیدمنذر حکیم در پایان گفت: برای ایجاد هر تحولی در سطح جامعه باید روش حل مسئله را بیاموزیم. این نیاز در مجامع علمی بسیار ضروری است. مع‌الأسف در رساله‌ها و پایان‌نامه‌های حوزوی آن را بسیار کمرنگ می‌بینیم. باید این روش حل مسئله اولین دغدغه و مشکل ما در مجامع علمی شود و بعد وارد تحقیق و پژوهش و کسب علم شویم.
رئیس پژوهشکده الذریة النبویة و مدیر گروه فقه خانواده جامعة المصطفی(ص) العالمیة گفت: جامعه اهل بیتی ما برای ساختن تمدن نوین و محکمی که از دوره پیامبر اکرم(ص) شروع شده و با دستان مبارک ایشان و دانش حکمت‌آمیز وی، که مبتنی بر تعالیم قرآن است، نضج گرفته باید به صورت دقیق و صحیح پیگیر باشد.
حجت الاسلام و المسلمین «سید منذر حکیم» افزود: براساس حدیث ثقلین، دو ثقل و دو گوهر گران‌بهای پیامبر خاتم(ص) هرگز از هم جدا نمی‌شوند و این دو هم در تعالیم و هدایتگری‌ها و هم در متن و روش دوشادوش هم هستند. اهل بیت(ع) توانستند با وجود همه مشکلات فراروی حرکت هدایتگرانه و خردمندانه‌‌شان به ویژه در دوره صادقین(ع) از لحاظ علمی بسیار عالی بدرخشند، زیرا علم اساس هر تحول است.
مدیرکل سابق پژوهش مجمع جهانی اهل بیت(ع) با بیان اینکه روش صحیح علمی برای عالم از خود علم هم مهمتر است، بیان کرد: داشتن روش صحیح در علم‌آموزی و به‌کارگیری آن انسان را به نتایج بسیار بزرگی می‌رساند و در سیره ائمه معصومین(ع) - بویژه امام صادق(ع) - بخوبی دیده می‌شود.
* عقلانیت؛ محور منهج علمی امام صادق(ع)
این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: مهم‌ترین رکن یک روش علمی، داشتن مبنای محکم و قابل اعتماد یعنی مبنای عقلی است و قرآن روی عقل، تعقل و تدبر و تفکر بیشترین تمرکز دارد؛ همچنین در حدیثی از امام صادق(ع) آمده که عقل، اولین مخلوق خداست و حتی حیا و دین هم با وجود عقل تحقق می‌یابند و مسیر درست خود را خواهند یافت.
رئیس پژوهشکده الذریة النبویه با بیان اینکه عقل اساس و پایه لازم برای پذیرش وحی است، اظهار کرد: به بیان دیگر برای اثبات وحی حتماً اعتماد به عقل لازم است، هر حرکت علمی منهای عقل در حقیقت به یک تناقض گرفتار خواهد آمد؛ در نمونه‌های تاریخی در محاورات و گفت‌وگوهای علمی امام صادق(ع) به ویژه در مناظره امام با ابن ابی العوجا که ملحد بوده و هم چنین ارباب سایر مذاهب مانند ابوحنیفه این موضوع یعنی پیش‌بردن محاوره علمی بر مدار عقل به روشنی دیده می‌شود. در سخنان امام صادق(ع) با مفضل که در توحید مفضل آمده این مسئله توجه به عقل و قرار دادن آن به عنوان مبنا برای علم به خوبی دیده می‌شود.
وی با بیان اینکه رکن دیگر منهج علمی قرآن و اهل بیت(ع)، روش فهم و تحقیق است، تصریح کرد: قرآن در آیه ۲۲ ملک فرموده است: «أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ»، زیرا نحوه سلوک و به‌کارگیری اصول و قواعد صحیح و حرکت روی صراط مستقیم هم مهم است و صرفاً پیدا کردن صراط مستقیم کافی نیست؛ این موضوع یعنی روش صحیح پیمودن صراط مستقیم به خوبی در سیره امام صادق(ع) دیده می‌شود.
* نگاه جامع و عمیق در منهج امام صادق(ع)
استاد سید منذر حکیم اظهار کرد: رکن سوم این روش و منهج علمی آن است که انسان باید همیشه به نگاه جامع و عمیق بسنده کرده و نگاه تک بعدی و جزءنگرانه نداشته باشد؛ زیرا نگاه تک‌بعدی انسان را به انحراف می‌کشاند؛ نگاه قرآن به خدا، انسان و دنیا و آخرت و به علوم نگاه جامع و عمیقی است که این اصل علمی را نیز در سیره امام صادق(ع) و تربیت شاگردانش در شاخه‌های مختلف علمی به خوبی می‌بینیم.
مدیرکل سابق پژوهش مجمع جهانی اهل بیت(ع) اضافه کرد: وقتی ابن ابی العوجا در مناظره با امام(ع) مطرح می‌کرد که از کجا بدانیم خدایی وجود دارد تا او را عبادت کنیم و مناسک حجی که این مردم انجام می‌دهند، کار بیهوده نیست، امام(ع) از یک نکته بدیهی، گویا و روشن شروع کرده و می‌فرمایند که بدترین فرض این است که خدایی وجود نداشته باشد، یعنی فرضی که تو قبول داری؛ در این صورت باز هم عبادات، کارهای نیک و ... ضرری برای ما ندارد، بماند که سودهای فراوانی مانند آرامش روحی، روانی، مسئولیت‌پذیری و تعهدآفرینی به همراه دارد.
وی افزود: گزینه دیگر این است که اگر خدا باشد و امر و نهی‌ای داشته و عباداتی را تکلیف کرده باشد، کسانی که انجام بدهند، سود می‌برند، ولی کسانی که انجام ندهند، حتماً ضرر خواهند کرد و سودی نخواهند برد و خسران مبین خواهند داشت؛ حالا چه کسی پیروز است؟ امام(ع) براساس بدیهیات عقلی و احتمالات عقلی او را به چالش در این مناظره می‌کشاند.
* تأکید قرآن بر تعقل
استاد حوزه علمیه اضافه کرد: قرآن کریم هم این روش را در تذکر دادن به انسان‌های مخالف خود دارد و در آیه ۲۴ سبا فرموده است: «قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَإِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ؛ بگو كيست كه شما را از آسمان‌ها و زمين روزى مى‌دهد بگو خدا و در حقيقت يا ما يا شما بر هدايت يا گمراهى آشكاريم»؛ با کفار هم همین برخورد را دارد.
استاد حکیم ادامه داد: علامه مجلسی در آخر جلد اول بحار الانوار روایتی را از امام صادق(ع) نقل فرموده است که عنوان بصری نزد امام آمد و درخواست طلب علم از امام داشت؛ امام روش کسب علم را به ایشان آموزش داد و فرمود: «لیس العلم بکثرة التعلم و انما هو نور یقذفه الله فی قلب من یرید ان یهدیه؛ علم و دانش به زیاد درس خواندن نیست، بلکه علم نوری است که خداوند آن را در دل کسی که خواهان هدایت الهی باشد می‌تاباند.»
* دستیابی به حقیقت امر
وی اضافه کرد: سپس امام(ع) روش صحیح فراگیری دانش را به او نشان می‌دهد و می‌فرماید: «فاذا اردت العلم فاطلب اولاً فی نفسك حقیقة العبودية و اطلب العلم باستعماله و استفهم الله يفهمک»؛ پس اگر خواهان دانش هستی، باید اضافه بر خواستن جدی رسیدن به دانش کوشا باشی و در اولین گام حقیقت عبودیت و بندگی برای خدا را به دست آوری و دانشی که آموختی به‌کارگیری و از خداوند درخواست فهم نمایی. بنابراین فهمیدن را از خدای خود درخواست کنی تا خداوند فهم آن دانش‌ها را به تو بدهد. فهم را باید از خدا بخواهی چون خدا باید عنایت کند تا خوب بفهمی، زیرا خیلی‌ها درس می‌خوانند، ولی نمی‌فهمند؛ هر درس خواندنی لزوماً به معنای فهمیدن نیست؛ درسی خوب است که انسان به عمق مطلب و حقیقت امر برسد؛ امام(ع) به همه روش داده؛ روشی که مهم‌ترین نیاز امروز حوزه و دانشگاه ما در هر عرصه و شاخه علمی است.
سیدمنذر حکیم در پایان گفت: برای ایجاد هر تحولی در سطح جامعه باید روش حل مسئله را بیاموزیم. این نیاز در مجامع علمی بسیار ضروری است. مع‌الأسف در رساله‌ها و پایان‌نامه‌های حوزوی آن را بسیار کمرنگ می‌بینیم. باید این روش حل مسئله اولین دغدغه و مشکل ما در مجامع علمی شود و بعد وارد تحقیق و پژوهش و کسب علم شویم.