آیتالله سید محمد بحرالعلوم (۱۹۲۷-۲۰۱۵م)، از علمای مجاهد عراق بود که سالیان متمادی از عمر بابرکت خویش را در لندن، به تبلیغ دین مبین اسلام و معارف مکتب اهل بیت(ع) مشغول بود و در لندن مرکز اسلامی اهلبیت(ع) را تأسیس نمود. ایشان پس از سقوط رژیم بعث عراق به کشور خویش عراق بازگشت و بهعنوان یکی از اعضای تدوین قانون اساسی جدید عراق انتخاب شد و از این طریق درراه استقلال این کشور و رهایی آن از اشغال آمریکاییها تلاشهای بسیاری انجام داد.
این عالم شیعی، عضو مجمع عمومی مجمع جهانی اهلبیت(ع) بود و علاوه بر مبارزات سیاسی و فعالیتهای اجتماعی و تبلیغی، بیش از پنجاه اثرعلمی فاخر نیز از خود به یادگار گذاشته است.
ایشان در سال ۱۹۲۷م در شهر نجف اشرف چشم به جهان گشود. او فرزند آیتالله سید علی بحرالعلوم و از نسل سید محمدمهدى بحرالعلوم، عالم مشهور شیعه است. خاندان بحرالعلوم، که سید محمد نیز عضوی از آنان بود، در جهان تشیع مشهور به علم و تقوا بودهاند.
تحصیلات و فعالیتهای علمی
سید محمد بحرالعلوم در نجف، تحصیلات حوزوی خود را آغاز کرد و دروس سطح وخارج حوزه را نزد استادان نجف فرا گرفت. او نزد مراجع بزرگ نجف، ازجمله آیتالله حکیم* و آیتالله خویی علم آموخت. سید محمد بحرالعلوم مقداری از فلسفه را نزد آیتالله شیخ محمدتقی صادق و ادبیات عرب را نزد آیتالله شیخ محمدامین زینالدین تحصیل کرد. دیگر استادان او در دورههای مختلف حوزوی را چنین برشمردهاند:
- علامه سید محمدصادق بحرالعلوم
- علامه شیخ علی قسام
- آیتالله شیخ محمدرضا مظفر
- آیتالله شیخ محمدتقی ایروانی
- آیتالله سید محمدتقی حکیم
- آیتالله سید صادق آلیاسین
- آیتالله شیخ حسین حلی
- آیتالله سید محمدتقی بحرالعلوم
آیتالله بحرالعلوم از جمله عالمانی بود که علاوه برعلوم حوزه علمیه، به دروس دانشگاهی نیز پرداخت و در کشورهای مختلف به تحصیل دروس دانشگاهی مبادرت ورزید.
او در دانشکده فقه، که در شهر نجف برای آموزش طلاب بر اساس نیازهای جدید فعالیت میکرد، به تحصیل پرداخت. با وجود آنکه از اعضای مؤسس این دانشکده بود، برای ترغیب وتشویق طلبهها، خود در کلاسهای درس حاضر شد، دوره چهارساله را در آن دانشکده گذراند و فارغالتحصیل شد. همچنین کارشناسی ارشد را از دانشکده الاهیات دانشگاه تهران اخذ کرد و پایاننامهاش بعدها با عنوان «الإجتهاد، أصوله و أحکامه» به چاپ رسید. موضوع این کتاب اصول فقه و منابع قانو نگذاری و اجتهاد در اسلام است.
در سال ۱۹۸۰م، مدرک دکترا را از دانشگاه قاهره در رشته شریعت اسلامی کسب کرد. پایا ننامه ایشان بعدها به صورت کتاب و با عنوان «عیوب الاراده فی الشّریعة الاسلامیه» به چاپ رسید که بحثی است مقایسهای بین فقه و دیگر قوانین. در همین سال، به لندن رفت و به کارهای تبلیغی مشغول شد. او در آنجا مرکز اسلامی اهلبیت(ع) را تأسیس کرد.
میراث ماندگار
سید محمد بحرالعلوم بیش از پنجاه کتاب و مقاله تألیف کرد. این تألیفات در موضوعات مختلف تاریخی، فقهی و سیاسی نگاشته شدهاند. بسیاری از آثار او در کشور لبنان، در شهربیروت و توسط انتشارات دارالزهراء چاپ شدهاست. سید محمدتقی حکیم (۱۳۴۱ق- ۱۳۸۱ش) از خاندان حکیم و ازاستادان حوزه علمیه نجف بود. وی بعد ازشیخ محمدرضا مظفر،ریاست دانشکده فقه نجف را عهدهدار شد.
برخی از مهمترین آثار او از این قرار است:
«بین یدی الرسول الأعظم صلی الله علیه وآله »: این اثر با بیانی شیوا و به گونه ادبی نگارش یافتهاست. این کتاب علاوه بر پرداختن به برخی اصحاب پیامبر(ص)، دربردارنده سیره پیامبر(ص)، در پرورش استعدادها و شخصیتها برای نشر و تقویت معارف الهی و تحکیم مبانی اسلام در جامعه است. انتشارات دارالزهرای بیروت کتاب را در سه جلد چاپ کرد. این کتاب در ایران، با ترجمه محمدعلی امینی به نام «با پیامبر: اصحاب رسول اکرم» به فارسی برگردانده شد و توسط انتشارات حکمت تهران به چاپ رسید.
«من مدرسة الامام علی(ع)»: این کتاب درباره عدهای از اصحاب مشهور وغیرمشهور امام علی(ع) است.
«فی رحاب آل سیدة زینب »: تحلیلی است از تاریخ زندگی حضرت.
«فی رحاب أئمة آل البیت الإمام أمیر المؤمنین علی»
«حجر بن عدی*»: این کتاب نگاهی تحلیلی، تاریخی و سیاسی به زندگی حجربن عدی است.
«اضواءٌ علی قانون الشخصیه »: این کتاب ردیهای است بر قانون مساوات حقوق زن و مرد که با استناد به فقه مذاهب خمسه نوشته شدهاست.
«حجاج بن یوسف ثقفی »
«المَنهج التَّربَویّ عند الامام الکاظم(ع)»
«الحسن و الحسین امامان، انِ قاما اوَ قَعِدا»
«صلح الحدیبیة بین التکتیک و الاستراتیجیة»
«لمحاتٌ من تاریخ الصّراع السیاسی فی الإسلام »
«الدولة الفاطمیة: العزیر بالله الفاطمی»
«الشهادة علی الزواج و الطلاق و الرجعة فی الشریعة و القانون »
«مصدر التشریع لنظام الحکم فی الاسلام »
«آفاقٌ حضاریةٌ لنظرةِ الدولة فی الإسلام».
فعالیتهای سیاسی
سید محمد بحرالعلوم در بهار سال 2003م، که رژیم بعث و حکومت دیکتاتوری صدام پایان یافت، به کشور خود، عراق بازگشت. در آن دوره، کشور خود را با مشکل اشغال توسط آمریکا و دیگر کشورها مواجه دید. ازاینرو پس از ورود به عراق، به فعالیتهای سیاسی پرداخت و به برخی مناصب حکومتی نیز رسید. او در سال ۲۰۰۳م (برابر با 1381ش) عضو«مجلس انتقالی» عراق شد. همچنین یکی از اعضای مجلس تدوین قانون اساسی عراق بود. او حضور نیروهای بیگانه در عراق را مخالف استقلال کشورش میدانست و با آن مخالف بود. به باور وی، اجرای هرگونه برنامه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، بدون تأیید مراجع عالی عراق، ناموفق و مخالف اسلام است. آیتالله بحرالعلوم بر وحدت مسلمانان شیعه و سنی برای خنثی سازی توطئههای دشمان مشترک اسلام تأکید داشت و تفرقه میان مسلمانان را به نفع استکبار جهانی برمیشمرد. بهعقیده وی، حفظ هویت دینی، جز با استقلال همهجانبه، ممکن نیست.
رحلت
سید محمد بحرالعلوم در فروردین ۱۳۹۴ش، مطابق با سال ۲۰۱۵م، رحلت کرد. پیکر اودر مقبره شیخ طوسی* در نجف اشرف، به خاک سپرده شد. به مناسبت درگذشت او، سه روزعزای عمومی در نجف اعلام شد.